Qeshqeriyeni Qutquzayli !

Qeshqer shehridiki Seyit Arislan'xan maziri. Seyit Arslan'xan Qaraxanilar xandanliqining 5-ewlad padishasi bolup miladi 971-yildin 998-yilghiche Qeshqer Yengisheher nahiye Harap yézisining sherqige jaylashqan "Ordam"-dep atilidighan jayda İslam dinini pütün Qaraxanilar dölitide omomlashturush üchün iman éytip kéyin yéniwalghan Xotenlik Uyghurlargha we ular bashlap kelgen Tibetlik buddist armiyige qarshi jihat qilip shehit qilin'ghan. Seyit Arslan'xanning téni Ordamgha, béshi bu mazar(eyni waqittiki xan jemeti maziri idi) gha depne qilin'ghan.
Xitay tajawuzchiliri 2002-yili bu 1000 yildin artuq tarixqa ige xan jemeti mazirini buzup xitay tajawuzchi aqqunliri üchün olturaq bina, mehmanxana we köngül échish esliheliri bina qildi. Bu gümbezdin bashqa mazarlarni xelqqe bésim ishlitip sheher sirtigha yötketküziwetti. Xitay milliti ejdatlirining sitang(ölügini kömidighan yer digen gep)ni buziwetishni intayin yaman köridu. Öz millitining en'enisi boyiche éghir haqaret dep qaraydighan qebrige buzghunchiliq qilish jinayitini, qilche tep tartmastin Sherqiy Türkistanda Uyghur padishahlarning, Uyghur xelqining mazarlirigha buzghunchiliq qilip, mazar ornigha xitay tajawuzchiliri üchün olturaq bina, mehmanxana, köngül échish esliheliri, herbi gazarma qatarliqlarni bina qilip, ejdatlirimizning rohini biaram qilghandin bashqa milliy en'enilirimizni depsende qilmaqta. Bu mazargha depne qilin'ghan Seyit Arslan'xan'gha oxshash bu tajawuzchi kapirlargha jihat achmisaq shéhitlirimizning rohi xosh bolmaydu, Allah bizdin razi bolmaydu.

Qaraxanilar xandanliqining shahzadisi, tilshunas, alim Mexmut Qeshqerining maziridin bir körünüsh. Bu mazar Qeshqer shehridin 45 Km gherpte, Toqquzaq nahiyisige qarashliq Opal yézisining Aziq kentige jaylashqan bolup, mazar jaylashqan bu tupraq kona tash qoral dewridin bashlap ejdatlirimiz yashap kelgen zimin bolup hésaplinidu. Opaldin tépilghan yirik we inchike tash qorallar, turmush buyumliri, wesiqiler bu nuqtiniispatlidi.
Mexmut Qeshqeri Miladi 1008-yili Qaraxanilar xandanliqining paytexti Qeshqerde xan jemetide dunyagha kelgen bolup, baliliq we ösmürlük dewirliride Qeshqer, shundaqla ottura Asiyadiki eng ilghar bilim yurtida terbiye körgen. Mexmut Qeshqeri eyni waqittiki dölet tili bolghan bolghan "Xaqaniye tili", Erep tili, Paris tili, edebiyat, jughrapiye, tarix, astirinomiye, tibabet, islam dini we universal bilimlerni mukemmel igelligen bolup, dadisi Hüseyin süyiqestke uchrighandin kéyin Qeshqerni terk étip İssiqköldin baslap ottura Asiyadiki Qaraxanilar tewelikidiki barliq Türk qebililirini 1058-yildin 1072-yilghiche 14 yil kézip, Qaraxanilar tewelikidiki Türk tilini Xaqaniye tiliboyiche retlep chiqip 1072-yildin 1075-yilghiche bolghan qisqighine 3 yil ichide eyni zamandiki İslam medeniyet merkezliridin biri bolghan Baghdatta "Diwani Lughetit Türk" (Türk Tili Qamusi) ni Erep tilida yézip chiqqan.
Mexmut Qeshqeri ana til lughitini dunyada tunji qétim chet'el tilida yézip chiqqan alim bolup, Mexmut Qeshqerige oxshash universal selishturma lughetni 7 esirdin köprek waqit ötkendin kéyin Yawropaliq bir tilshunas yézip chiqqan. Dimek tilshunaslar ichide Mexmut Qeshqeri dunyadiki oxshash alimlardin yette esir ilgiri öz ijadiyitini dunyagha namayen qilghan.
Mexmut Qeshqeri miras qaldurup ketken Türk tillar qamusi yalghuz Uyghur Türklirining mirasi bolup qalmastin, Pütün dunyadiki Türk millitining qimmetlik medeniy mirasi bolup, ottura esirdiki tariximiz, jughrapiyemiz, muhim tarixiy weqeler, yer we milet, qebile atliri qatarliq qimmetlik matiriyallar bine dunya alimlirini özige jelp qilip kelmekte.
Xitay tajawuzchilirini wetinimiz tupraqliridin qoghlap chiqirip bu muqeddes miraslirimizni öz qilimizgha alsaq, bu tupraqtin onlighan, yüzligen, minglighan Mexmut Qeshqeriler chiqidu, Allah buyrusa. Bügünki künde bashlanghuch mektepni qoshup hésaplighanda 20 yil oqughan bir xitay lughetke tayanmay turup yéziqchiliq yaki bir kitapni rawan oquyalmaydighan turup, ashu qalaq yéziqni "eng ilghar yéziq"-dep, ashu ahangdash sözlerning köplügi destidin jijilap bermise menisini bilelmeydighan we isim-familisinimu resim sizip turup bir-birige uqturidighan mangqa xitaylar öz tillirini maxtiship, bizning nazuk we herqandaq ehtiyajimizdin toluq chiqidighan til-yéziqimizni " qisqartip", men'i qilip xelqimizge rohi jehettin éghir zulum qilmaqta.
Erep élipbesidin qobul qilghan we uzaq esirler qollan'ghan Uyghur yéziqimiz xitay tajawuzchilirining közige mix bolup sanjilip ularni biaram qilmaqta. Düshmen bu medeniyitimizni yoqutush we tarixni untuldurush üchün pütün sep bilen atlanmaqta. Biz tilimizni, dinimizni, medeniyitimizni we barliq milliy menpeetlirimizni qoghdap, tereqqi qildurimiz deydikenmiz, birla yol bar: U bolsimu tajawuz qilip kirgen düshmenning hemmisini yurtimizdin qoghlap chiqirish yoli. Undin bashqa yol qichishmighan yerni qashlighandek, yaki jiger raki bolghan ademning térisige qichishqaq melhimi sürtkendek ehmiyetsiz urunush bolup hésaplinidu. Döliti, armiyisi, hakimiyiti bolmighan milletning medeniyiti hechqandaq kapaletke ige bolmaydu we medeniyetni kötürüp chiqirip héchbir chong ishni hel qilghili bolmaydu.

11-esirde, Mexmut Qeshqeridin keyin chiqqan Qaraxanilar xandanliqining dölet erbabi, dangliq peylasop, sha'ir, edip Yüsüp Xas Hajipning maziridin bir körünüsh.

Bu mazar Qeshqer shehrining paynap dep atilidighan mehellisige jaylashqan bolup, eslide Yüsüp Xas Hajip wapat bolghanda Qeshqer deryasi (Qizil derya depmu qtilidu) ning boyigha jaylashqan xan jemeti mazirigha depne qilin'ghan bolup, kelkün sewebidin Qaraxanilar xaqani Paynap dihen mehellige mexsus mazar, meschit we medris bina qildurup qebrini yötketken. 11-esirning axiridin 20-esirning kéyinki yérimighiche héchkimge putlashmighan bu alimning maziri 1960-yillargha kelgende Maozeydong deydighan leniti, doziqi, qara niyet, telwe kapir xitaygha putlashqan bolup, mazar, meschit we medrislerni pütünley buzduruwetken. Ornigha tenterbiye komitéti ishxanisi we bashqa eslihelerni qurup mazarni yoq qiliwetken. 1976-yili Maozeydong jehennemge yol élip yéqilghu bolushqa bashlighandin kéyin Merhum alimning mazirini remont qilish pursiti kélip mazar qaytidin yasap chiqilghan. Meschit we medris zimin tarliqi we xitayning düshmenligi tüpeylidin eslige keltürülmigen.

Yüsüp Xas Hajip 1019-yili Qaraxanilarning yazliq paytexti bolghan Balasaghunda dunyagha kelgen bolup, ösmürlük dewride ata-anisi bilen merkizi paytext (Ordu Kent) Qeshqerge köchüp kélip Qeshqerde oqughan we mukemmel bilim alghan. Yüsüp Xas Hajip 50 yashtin ashqandin kéyin 12 ming kubletlik "Qutatghu Bilig" dastanini yézip chiqip eyni waqittiki Qaraxanilar sultanigha hediye qilghan we " Xas Hajip" unwanigha muyesser bolghan. Xas Hajip xaqanning eng aliy meslihetchisi bolup, Qaraxanilar dölitini idare qilishta Yüsüp Xas Hajip muhim dölet erbabi süpitide zor rollarni oylighan.

Yüsüp Xas Hajipning "Qutadghu Bilig" dastani- Türk millitining pelsepiwi qarashliri, exlaq qarishi, dunya qarishi, hakimiyet qarishi, adalet qarishi, kishilik munasiwet, astirinomiye, jughrapiye, tibabetchilik, tilshunasliq qatarliq nurghun sahelerdiki eng ilghar qarashlirining mujessimi bolup,u nadir eser bügünki kündimu hech qimmitini yoqatqini yoq. U insaniyet medeniyet tarixida nurluq yultuzlardek parlap turmaqta.

19-esirnnig axirliri bina qilin'ghan Engiliyening Qeshqerdiki bash konsulxana binasi. 1990-yili échilghan bu konsulxana 1946-yilghiche Engiliyening bash konsulxanisi süpitide ishlitilgen bolup, Hindistan we Pakistan musteqil bolghandin kéyin 1954-yilghiche Hindistan we Pakistanning Qeshqerde turushluq konsulxanisi bolup ishlitilgen. 1954-yili konsulxana emeldin qalghandin kéyin komunist xitay tajawuzchiliri bu binani chetelliklerni kütidighan "Qobulxana" süpitide ishletken. Kéyinche bu hoyla " Chinebagh"(Chirayliq, pakiz bagh-digen menide) mehmanxanisigha özgertilip ishlitilmekte. Wetinimizge éqip kelgen xitaylarning hemmisi oghri-bulangchi bolup, 1990-yillarning kéyinki yérimida xitayning Zhejiang ölkisidin eqip chiqqan Zhaoanlin atliq aqqun meynet xitaygha Qeshqer wilayetlik partikom gilastuk taqap, bu mehmanxanini erzan bahada "sétip bergen". Emeliyette Zhao anlin digen xitay bir mochen'ge zhejiangdiki poyiz istansisidin uzitish bélitinila élip poyizgha yamiship chiqqan sépi özidin qara xitay bolup, héchqandaq mülki yoq idi. Qeshqerge kelgendin kéyin qurulush orunlirida xish toshup, lay étip bir mezgil jan baqan. 1990-yilning bashlirida Qeshqer wilayetlik partkomning xitay emeldarliri özliri üchün bir "wakaletchi oghri" qilip tiklep chiqip, özliri perde arqisida turup, chine bash mehmanxana, Xelqara sayahet jemiyiti, konsulxanini özgertip yasighan resturan we 50 tin artuq yaponiyede yasalghan sayahet aptomobilini, 11 qewetlik mehmanxana binasini qoshup bu wakaletchi oghrigha "sétip bergen". Chine bagh we etraptiki esli mülk igiliri bolsa mal-mülkliridin mehrum qelip namratliship ketti, dawa qilghanliri herxil bötanlar bilen basturuşdi....
Yuquridiki resim 1890-yili Qeshqerdiki Semen yézisigha bina qilin'ghan Char Rosiyening bash konsulxana binasi. Char Rusiye aghdurulghandin kéyin Sovet ittipaqining Qeshqerde turushluq bash konsulxanisi qilip dawamliq ishlitilgen. Merhum Abdurehim Ötkür yazghan "Oyghan'ghan Zimin" romanida tilgha élin'ghan "80 qoygha bir miltiq" mawzudiki toxtamname del mushu sériq binaning ichidiki mejlisxanida imzalan'ghan.Sovet ittipaqining bu bash konsulxanisi 1960-yilghiche ishlitilgen bolup, xitay bilen sovet ittipaqining munasiwi jiddileshken 1960-yili Ros deplomatlar konsulxanini emeldin qaldurup Moskuwagha qaytip ketken. Undin kéyin xitay komunist tajawuzchiliri bu binani mehmanxana qilip ta hazirghiche ishletkemte we yénigha qoshumche binalarni sélip ishretxana qurup Qeshqer xelqining exlaqini buzush üchün pay-pétek bolmaqta. Hazir (3 yultuzluq) Qeshqer Semen Mehmanxanisi-dep atilidu.
Yuquridiki resim üstide köp toxtalmisammu hemmeylen'ge ayan bolsa kerek. Heytgah jamesi 1442-yili bina qilin'ghan bolup, wetinimizdiki eng chong jame bolup hesaplinidu. Qeshqer shehrining Heytgah meydanigha jaylashqan bu jame Uyghur xelqi, shundaqla pütkül Sherqiy Türkistan xelqining meniwi tüwrüki we rohi ozuqi süpitide mewjut bolup turmaqta. 1950-yillargha kelgüche bu jame Qeshqerdiki dangliq medrislerning biri bolup ottura Asiya üchün nurghunlighan diniy alimlarni, shair, edip, tarixchi, inqilapchi, dahi, dölet erbaplirini yétishtürüp dang chiqarghan. Qeshqer ottura Asiyada zaman jehette Buxaradin kéyin İslam medeniyet merkizi bolghan bolup, "Sani Buxara" dep atalghan.(2-Buxara) digen menide. Bu medriste Quran we Hedistin abshqa, astirinomiye, Uyghur tili, Erep tili, Paris tili, tibabetchilik, matimatika, jughrapiye, ximiye qatarliq universal bilimler ögitilgen bolup, bu medrisni püttürgenler Qeshqer yaki bashqa yurtlarda dangliq erbaplardini ölima ustazlardin bolghan.

Oghri-Qaraqchi Xitaylarni Sherqiy Türkistandin Qoghlap Chiqirayli!

Xitay tajawuzchi, terrorchi hökümiti Sherqiy Türkistanning Korla shehride xelqimizge tehdit sélish, dölet terrorliqini köz-köz qilish üchün tajawuzchi armiyisini seperwer qilip maniwer ötküzüshke hazirliniwatqan körünüsh.

Korla sheher xelqini kochgilargha zorlap elip chiqip tajawuzchi armiyisining heywisini namayish qilish üchün "wezipe ötewatqan" xitay eskerliri we qoralliq saqchiliri.
Sherqiy Türkistan xelqige tehdit sélish, tajawuzchiliqqa, bulangchiliqqai dölet terrorliqigha qarshi turghanlarni " chöchütüsh" üchün heywe qiliwatqan xitay tajawuzchi armiyisi. Bu düshmenler Sherqiy Türkistan'gha nime üchün kelgendu? Aptonomiye hoquqi bérish üchünmu? Aptonomiye we tajawuz qilghuchi bilen tajawuz qilin'ghuchi milletni barawer qilish üchün kelgendimu? Yaki toshqan owlash üchün kelgendimu? Cheteldiki Sherqiy Türkistan köchmenliri we ular qurghan teshkilatlar we yaki chetellik deplomatik tekshürüsh ömekliri söhbet ötküzüshke kélip qalsa ularning amanliqini qoghdash üchün kelgendimu?
Bu tajawuzchi düshmenlerning himayiside eqip kelgen "bigunah xitay" we " adettiki amma" dep teshwiq qiliniwatqan xitaylarning terrorchi JKP ning qan purap turidighan qizil bayriqini kötürüshüp bu armiyini himaye qiliwatqanliqigha qarang.
Topchi qisimlar bilen qorallan'ghan xitay tajawuzchi armiyisi Korla shehride terrorluqni paraktika qilmaqta. Betlep qoyulghan oqlar Sherqiy Türkistan xelqining "insan heqlirini yaxshilash üchün" ishlitilemdighandu-ya?
Chish tirniqighiche qorallan'ghan tajawuzchi-terrorchi xitay cheriklirige qarang. Bashqurulidighan bomba, birawnik, éghir tiptiki zamaniwi qorallar bilen qorallan'ghan düshmenler. Mushu qara niyet, tajawuzchi, terrorchi xitaylarni düshmen-dep qarimaydighan Sherqiy Türkistanliqlarmu bar iken téxi, towa dep qalimen özemge özem. Ashu terrorchi düshmenlerdin shepqet tileydighanlarmu bar iken téxi, chetelde turup, yene bir qétim towa. Cheteldiki birsi xitay axbarat wastisining ziyaritini qobul qilip mundaq deptu: "JKP eghir jinayetchilerni shinjiang'gha yötkep kelmisun, eghir xitay jinayetchiler ichkiridin shinjiang'gha chiqsa Uyghur xelqinila emesi bigunah xitay xelqigimu ziyan- zexmet salidiken". Buni nime digülük qerindashlar!? Seddichin sépili ichide yénik jinayet ötküzgen xitaylarni elip chiqsa boliweremdiken? Xitay tajawuzchi hökümitining qanunigha köre sepil ichide "jinayet ötküzmigen xitaylar Sherqiy Türkistan'gha eqip kelse boliweremdiken? Ulargha kim viza bériptu? Meyli kim bolayli weten we millitimizning menpe'tini erzan satmayli! İnternet dewride oylunup gep qilayli, bilmisek beshimizni ichimizge tiqip öz ishimizni qilayli, aqsaqalliq qilmayli. Düshmen'ge xalisane xizmet qilmayli!

Sherqiy Türkistanning Korla wilayiti Bügür nahiyisi tewesidin xitayning eng sherqiy jenubidiki Shangxeygiche nefit we tebi'i gaz bulangchiliq turba leniyisi kömüwatqan xitay tejawuzchilar. Sherqiy Türkistanning nefitlirini Shangxeygiche bulap éqitip bérip nechche on milyon xitayning yéqilghu mesilisi, xitay milliy sana'iti we tajawuzchi armiyisining energiye mesilisini hel qilish bilen Shangxey qatarliq xitay yurtlirida gende purap ketken su we muhit bulghinishni azaytish üchün xitaylar terrorchi JKP we fashist armiyisining himayisi astida bizning tebi'i bayliqlirimizni bulap élip ketmekte. Tupraq we bayliq toghrisida söz achqan Abliz Mexsum, Hesen Mexsum (Allah yatqan yérini jennetning töridin qilsun) we dostliri, qerindashlirimizni derhal qolgha élip türmilerde qiynap öltürmekte we ichki ezalirini sétip xejlep, göshlirini haraqqa zakuska qilip yiyishmekte. Kishilik hoquq we adalet toghrisida söz achqan Abdugheni Emet, Abdugheni Muhemmetimin, Abitjan Obulqasim(Allah jennet ata qilsun), Abduxelil (Allah jennet ata qilsun), Rabiye Qadir xanim we ismi tilgha élinmighan nechche minglighan qerindashlirimizdek ghaljirlarche tutqun qilip türmilerde xalighanche qiynap öltüriwetidu we pisxilogiye-biologiye tejribe matiriyali qilip nerwa sestimisini buzup "ösümlük adem" yaki bezgek, mejruh qilip qoyuwetidu. Ailisini weyran qilidu, iqtisadini musadire qilip pütün jemetige tehdit salidu. Rabiye Qadir xanim ularning ichidiki eng teleyliki bolup, xitaylar yeqindin béri Rabiye xanimning ailisige qolliniwatqan qilmishlar qip-yalingach dölet terrorluqi bolup, Rabiye xanimdin bashqa anilarning oghullirinimu yeqindin beri tutqun qilip tehdit salmaqta we görege elip rezil meqsetlirige yetish üchün pay-petek bolmaqta. Hazirche ularning ismini ashkarilimay turay.

Uyghur millitining "öz ismi+ dadisining ismi" ni isim-famile qilip qollinishidiki sewepmu del xitay millitining terrorchi ikenligi, ailidin bir kishi xitay tajawuzchilirigha qarshi tursa jemetidiki familisi oxshash bolghan barliq ezalarni qara-qoyuq tutqun qilip böshüktiki bowaqlarghiche qetliam qilidighanliq tüpeyli, millitimiz heqiqi familisini terrorchi xitaylardin yoshurup dadisining ismini famile ornida qollinidighan bolghan. Shunga bu sehipimizning isminimu "xitaylar ezeldin terrorchidur"-dep qoyduq. Hazirqi Monghhul dalasidiki meng'gü tashqa xaqanimiz oydurup qoyghan wesiyettimu xitaylarning terrorchi ikenligi, eger qoligha chüshüpla qalsang böshüktiki bowaqliring'ghiche qara-qoyuq qetliam qilidu, u terrorchilarning yumshaq sözlirige we yumshaq yipeklirige hergiz ishenme, dep eniq qilip yézip qoyghan!

Bundaq terrorchi döletni BDT din derhal qoghlandi qilish, her qaysi döletlerdiki deplomatik terrorchiliq bilen shughulliniwatqan xitay wekil we elchilerni derhal chegridin qoghlap chiqirip seddichin sepili ichige soliwetish, pütün dunya birliship tengrining, insaniyetning we medeniyetning düshmini bolghan JKP terrorchi hakimiyitini jehennemge uzitiwetish, isaniniyet hemiyitin qoghdap qelish üchün küresh qilish kerek. Biz jezmen bu shereplik küreshning aldinqi sepidin orun élishimiz lazim.

Sherqiy Türkistan Korla wilayiti Bügür nahiyisining jenubida xitay tajawuzchi-bulangchiliri achqan nefitliktin bir körünüsh. Korla xelqi namrat halette, tilliri késilgen, qanatliri bughuchlaghliq, yer-zimin, mal-mülkliri bulan'ghandin bashqa yurtliridiki nefit, nefit gazi,neshpütliri, chirimtal, kömür, altun, kümüsh, kaliyliq tuz, natriyliq tuz we bashqa bayliqliri xitay terrorchilar gorohi teripidin bulinip ottura esirdikidinmu sériq tal turmush kechürmekte. Xitay tajawuzchilirining yilda nechche milyon tonna nefit we tebii gaz bulap kétiwatqanliqi heqqide ötkenki xatirimizde toxtalghan iduq.
Baghrash kölide 24 xil beliq yashaydu. Xitay tajawuzchiliri yiligha 1000 tonnidin artuq béliqimizni tutup özliri yeydu we tajawuzchi eskerlirige iwertip béridu hemde sétip xejleydu. Sizge "bigunah xitay", "adettiki amma" bolup körüniwatqan xitaylarning shughulliniwatqanliri mana buxil jinayetlerdur. Mushular bilen bille yashashni xalaydighanlar barmu?

Baghrash kölidiki qushlar. Bu qushlarning köp qismini xitaylar alliqachan tutup yep boldi, qushlirimizning resimila bizge miras bolup qaldi.

Baghrash kölidin bir körünüsh.

Korla wilayiti Bostan we Xoshut nahiyisi arisigha jaylashqan Baghrash kölini igelliwaghan xitay tajawuzchiliri xuddi sichüendiki anisidin qalghan mirastek bu köl boyida hozurlanmaqta we pul tapmaqta. Eger siz seddichin sepili ichidiki bir xitay yurtigha berip ularning köli boyigha ay-yultuzluq kök bayraqni kémingizge qadap qoyup ashundaq pochi qiyapette oltursingiz, beliq tutsingiz we pul tapsingiz xitaylar nime der? "insan heqlirimni yaxshilap ber", dermu yaki " yurtumdin we sepilimdin chiqip ket!" dermu? Yaki qingraqlirini elip kelip sizni "sha-"-dep chanashqa bashlarmu? Undaqta biz qandaq qilishimiz kerek?
Baghrash köli- Sherqiy Türkistandiki eng chong tatliq suluq köl bolup, hazirqi kölimi 980 kuwadrat Km (on nechche yil ilgiri 1228 kuwadrat Km idi) köl merkizidin sherqiy jenup terepte 16 tarmaq köl bolup yer kölimi 240 kuwadrat Km kelidu. Baghrash kölining déngiz yüzidin igizliki 1048 m, eng chongqur yéri 17 m bolup otturiche chongqurluqi 10 m. Xitay tajawuzchiliri 1965-yildin 199-yilghiche Korla tewesidiki Lopnur köli etrapida 49 qétim yadro sinaq élip bérip Tarim oymanliqi, Turpan oymanliqi, Jung’ghar oymanliqidiki xelqimizni radeaktipliq nurda biwaste zeherlep öltürgendin sirt Lopnur kölining qurup kétishige we Baghrash köli qatarliq nurghun köller we ormanliqlarning qurup kétishini keltürüp chiqardi. Sherqiy Türkistanda kölimi 1 kuwadrat Km din ashidighan tebi’i köldin 139 i qalghan bolup, hazirqi su yüzi 5500 kuwadrat Km qalghan. Xitay tajawuzchilirining poyizda waba virusliridek éqip kélip köl boyliri, derya boylirigha, bostanliqlargha, nefit baziliri, kan rayonliri we sheherlerge makanliship boz yer echish we bayliqlirimizni téz sür’ette bulap elip kétish üchün yéngi sana’et rayonlirini qurushigha egiship Lopnur köli pütünley qurup ketti, Manas köli asasen qurup ketti, Turpandiki Aydingkölmu qurup ketishke azla qaldi. Tarim oymanliqidiki tebi’i toghraq, yulghun ormanliqimu balayi -qaza xitaylarning yamrap kélishige egiship sun’i halda halak bolushqa yüzlendi. İlgiriki xatirilirimizde tilgha alghinimizdek “bingtüen” dep atilidighan apet xitaylarning buzghunchiliqi we bulangchiliqi tüpeylidin derya sulirimu öksüp qurup kétishke yüzlendi, éqim musapisimu eghir derijide qisqirap ketti.

Baghrash köli Könchi deryasining asasliq su menbesi bolup, “Korla” digen isimmu tügmenning su chüshidighan “koyla” sigha oxshap ketkechke qoyulghan. Baghrash kölidin éqip chiqqan su Könchi deryasi arqiliq Korla bostanliqigha éqip kiridu, yuqurida turup qarisingiz xuddi tügmenning koylisigha oxshaydu, shunga yurt namini ejdatlirimiz “Koyla” dep qoyghan, koyla zamanlarning ötüshige egiship “Korla” dep teleppuz qilinidighan bolghan. Tajawuzchi xitaylar Sherqiy Türkistanning yer namlirini özlirining tajawuzchiliqini yoshurush, tarixni, heqiqetni burmilash, ehwaldin xewiri bolmighan xitay we chetelliklerni qaymuqturup Uyghurlarning bu tupraqning igisi ikenligini yoshurush meqsidige yétish üchün Korlidiki “Könchi” deryasini qesten “Kongchüe 孔雀河” deryasi dep atap, könchi digen hünerwen menisi bilen qilche logikiliq munasiwiti bolmighan “Toz deryasi” ni oydurup chiqardi we Toz heqqide epsanilerni toqup chiqip könchi deryasi we Korlining tarixini pütünley astin-üstün qilip chüshendürüp keldi! Könchi derya wadisidiki qedimiy qebrilerdin ejdatlirimizgha ait 3000-6000 yilliq mumya(quruq jeset) we yipek toqulma, pile ghozisi, saghliq qoyning yélinidin hazirlan’ghan émizge, palas, choruq, ötek, xurum kiyim, bughday qatarliq tépindilar chiqti(1980-yildin béri). Ejdatlirimiz Baghrash kölidin chiqqan suni ériq-östengler chépip Tarim oymanliqidiki chöllerge bashlap bostanliqlarni, baghlarni, sheherlerni berpa qilghan bolup, owchiliq, dehqanchiliq, baghwenchiliqk, ormanchiliqtin bashqa qol hünerwenchilik, soda-sétiq we medeniy-maarip ishlirinimu rawajlandurghan. Sunga bu deryagha “ Könchi”- digen namni qoyghan.

Baghrash kölidin éqip chiqip Korla bostanliqigha quyulidighan Könchi deryasidin bir körünüsh.

Korla baghliridiki xushbuy neshpütler. Xitay tajawuzchi-bulangchiliri terrorluq wastisi bilen terilghu yer, baghlirimizni we mewilirimizni bulap, töwendikidek yeshiklerge qachilap seddichin sepili ichige yötkep apirip xitay millitige we chet'elliklerge setip xejlimekte.

Sherqiy Türkistan Korla wilayitidin chiqidighan neshpüt armutlarni bulap seddichin sépili ichidiki yurtlirigha élip kétish üchün xitayche xet yézilghan qeghez yéshiklerge qachilap yötkewatqan xitay tajawuzchi-bulangchiliri. Bu xitaylarning birsinimu qoymay qoghlap chiqirish kérek, qoghlap chiqarmighuche dunyada tenchliq bolmaydu. Allah ulargha sepilning ichini makan qilip bergen, u yer yétip ashidu. Janabi Allah Sherqiy Türkistan xelqini xitaysiz yashashqa buyrughan.

Rus komunistlirining kattibershi Sitalin bilen Xitay komunist terrorchilirining kattibéshi Maozeydongning birlikte pilanlishi bilen 1949-yil 8-ayda Exmetjan Qasimi bashchilighidiki Sherqiy Türkistan jumhuriyiti rehberlirini Moskuwadiki “Sovet dölet xewpsizlik komiteti” (KGB) türmiside terrorluq wastisi bilen qetliam qilghandin keyin Sherqiy Türkistan jumhuriyitining teqdirini qara niyet Ruslar Maozeydong bashchiliqidiki komunist terrorchilar gorohining changgiligha tutqazdi. Shu yili 12-aydin étibaren xitay komunist terrorchilar gorohi Sherqiy Türkistan tupraqlirigha qedem bésip, wetinimiz tupraqlirini yutuwelish, Sherqiy Türkistan xelqini qirghin qilip tügitiwétish üchün sheytanningmu xiyaligha kelmeydighan süyiqest- hilemikir we terrorluq wastilirini birlikte ishqa sélip Sherqiy Türkistan milliy armiyesidiki generallarni, ofitsér- jengchilerni, diniy alimlirimizni, wetenperwer ziyalilirimizni, inqilapchilirimizni, yer-zimin, mal-mülük igilirini tushmu-tushtin qolgha élip qanliq basturushqa we qiynap öltürüshke bashlidi.
Xitay tajawuzchi- terrorchilar gorohi 1950-yili 4-ayning 12-küni Qarasheher wali mehkimisini tesis qildi. Tarim oymanliqining kengri, munbet, muhim terkiwi qismi bolghan Korla wilayitini igiliridin ayriwetip, nopusi eng az bolghan we taghda charwuchiliq bilen shughullinidighan bir nechche ming Mongghulning nami astida saxta aptonom oblast tesis qilip bu tupraqni we bayliqlirini bimalal bulash, seddichin sepili ichidin xitay tajawuzchilarni köplep yötkep chiqish üchün Qarasheher wali mehkimisini 1954-yili 6-ayning 23-küni emeldin qaldurup “Bayingholin Mongghul aptonom oblasti” (Qarasheher, Xotunsumbul we Xoshut nahiyilirini öz ichige alatti) we Korla wali mehkimisi(Korla shehri, Bügür nahiyisi, Lopnur nahiyisi, Charqiliq nahiyisi we Cherchen nahiyisini öz ichige alatti) ni tesis qildi. Milliy armiyimiz, diniy we penni alimlirimizni, ziyalilirimizni hemde yer-zimin, mal-mülük igilirini 1960- yilghiche türkümlerge bölüp qolgha élip basturup bolghandin kéyin xitay terrorchilar gorohi biraz xatirjem boldi-de, tupraq we mülk igiliri bolghan Uyghurlardin qilche teptartmastin 1960-yili 12-ayda Korla wali mehkimisini Bayingholin Mongghul aptonom oblastigha qoshuwétip, oblast merkizini Korligha köchürdi. Dimek, 482 ming 665 kuwadrat Km kelidighan bipayan tupraqqa “Mongghul aptonom oblasti”- digen shepkini keygüzdi. 1970-yili 4-ayda Baghrash nahiyisini tesis qildi. 1979-yili 10-ayda Korla shehrini tesis qildi. 1983-yili Korla nahiyisini Korla shehrige qoshuwetti. Bayingholin Mongghul aptonom oblasti Korla shehri we 8 nahiyidin teshkil tapidighan boldi.
Korla wilayiti xitaylar yaman gherez bilen bölüp parchilighan memuri rayonlar ichide Sherqiy Türkistandiki eng kengri wilayet bolup, yer kölimi 482 ming 665 kuwadrat Km kélidu.(Töwendiki xeritige qarang) Bu Özbekistan dölet ziminidin chong, Yaponiye ziminidin 100 ming kuwadrat Km chong zimin bolup, hazirqi nopusini tehlil qilip köreyli. Düshmenning 2003-yil axiridiki istatistikisigha qarighanda Korla wilayitining omumi nopusi 1 milyon 130 ming bolup, xitaydin bashqa Uyghur qatarliq zimin igilirining omumi nopusi 450 ming(44.69% ini igelleydu), xitaylar 680 ming (55.31% ni igelleydu). Xitay tajawuzchilirining bulangchi we terrochilar gorohi bolghan ish-qur polklirining dehqanchiliq 2-diwiziyisi Korla wilayiti tewesige makanlishiwalghan bolup, u apetlerning nopusi 220 ming(20%),
Xitay terrorchiliri sepil ichidiki xitaylarni we dunya jamaitini aldash üchün “Bayingholin monggul aptonom obastida 41 millet yashaydu, dimek Uyghurlar omumi miietler ichide qiriq birden bir (2.4%) ini teshkil qilidu”- dep teshwiq qilip, Sherqiy Türkistan tupraqlirining qanuniy miraschisi bolghan Uyghur xelqini “bek az, bolmisimu boliwéridu”, digen teleppuzda kapshimaqta. Biz Korla wilayitidiki “az sanliq milletler” ning nopusigha nezer sélip baqayli:
Xitay 680 ming (Nefit bazisi Beijing’gha biwaste qaraydighan kan rayonliri, tajawuzchi armiye, atom bomba bazisidiki xitay düshmenler buning sirtida)
Uyghurlar 343 ming kishi (34.25%),(Az sanliq milletler nopusining 76.63% ini igelleydu)
Mongghullar 44 ming 800 kishi (4.46%)
Tung’ganlar 54 ming kishi (5.38%)
Qalghan 37 milletning yighinda nopusi 5900 kishi (0.59%)
Yuquridiki nopus istatistikisigha qaraydighan bolsaq 1950-yildin 2003-yilning axirighiche bolghan 53 yilda köpeygendin keyinki nopusi 44 ming 800 bolghan Mingghul charwichilirigha pewqul’adde mertliship ketken xitay tajawuzchi- terrorchilar gorohi 482 ming 665 kuwadrat Km ziminni “bölüp bérip”, komunistik milletler siyasitining ajayip “ewzel” ikenligini dunyagha jakarlimaqchi bolghan. Emeliyette Korlaning shimalidiki taghliq rayonlardiki jilgha yaylaqlirida pada béqip namratliqning derdini toyghuche tartiwatqan mongghul charwuchilar terrorchi xitaylarning yuquridikidek “pewqul’adde köngül bölüshliri” din hech behriman bolup baqqini yoq. Behriman boldi diyilde Korla sherige köchürüp kelip qorchaq hökümet we partikomgha emeldar qilin’ghan bichare, satqun, ghalcha mongghullardin bir nechche aile kishidur, xalas.
Korla wilayiti Tengritagh tizmiliri, Qurumtagh tizmiliri we Altuntagh tizmiliri arisigha jaylashqan bolup, Korla shehri, Bügür, Lopnur, Charqiliq, Cherchen, Xotun Sumbul, Xoshut, Baghrash(Bostan depmu atilidu), Qarasheher nahiyilirini öz ichige alidu. Undin bashqa tajawuzchi ish-qur polklirining dehqanchiliq 2-diwiziyisi, Tarim nefit- tebii gaz bazisi, Lopnur köli etrapidiki Kaliyliq tuz kan, chirimtal kani, kömür kan, Lopnur atom yadro sinaq bazisi, Korla herbi rayoni dep atilidighan düshmen gazarmiliri, ushshaqtal etrapida mexpiy qoral ambiri, ushshaqtalning jenubigha jaylashqan chong tiptiki ayrupilanlarmu qonalaydighan herbi ayrudurum, tömür yol üdarisi qatarliq Beijing terrorchilar gorohigha biwaste qarashliq orunlar jaylashqan.

barinliq@hotmail.com

Xitaylarni Qoghlap Chiqirip Turpanni Azat Qilayli !

Sherqiy Türkistanning addi xeritisi. Sherqiy jenubimizda xitay tajawuzchi döliti xoshna bolup, gherpte Qeshqer sherqte Qumulghiche, shimalda Altaydin jenupta Cherchen-Charqiliqqiche bolghan tupraqlirimizgha tajawuz qilip kiriwalghan xitaylarni pakiz qoghlap chiqarsaq andin bizning azatliq téngimiz étip wetinimiz gül-chéchekke pürkinidu. Xelqimiz hörlükke érishidu, heqiqi bext-saadet bizge didarini achidu. Küresh qilayli, xitaylarni qoghlap chiqirip Sherqiy Türkistanni azat qilayli, musteqil Sherqiy Türkistan jumhuriyitini eslige keltüreyli! Kündin-kün'ge ghaljirlishiwatqan tajawuzchi düshmenlerge qarshi küreshke atlinayli!

Ürümchi- Turpan arisidiki yuquri sür'etlik tashyol. Xitay terrorchilar döliti özlirining Sherqiy Türkistan'gha qilghan tajawuzchiliqi, bulangchiliqi we terrorluq jinayetlirini dunyadin yoshurup, bu tupraqlarni burundin bizning idi, hazir tereqqi qildurmaqchimiz, shunga awal hemme yérini kolap échip bayliq bayqisaqla téz sür'tte kolap élip sepil ichige toshup ketmisek bolmaydu, dep, gherp ellirini, BDT ni dunya tereqqiyat bankisi qatarliqlarni aldap bu yuquri sür'etlik tashyolni yasash üchün ösümsiz qerz aldi. Adalettin köz aldidiki menpe'et üstün orunda turidighan bu rezil dunyada tajawuzchi, terrorchilargha dunya bankisi ösümsiz qerz berdi. "Tereqqiyat üchün" bérilgen bu qerz pulning bir qismini Beijingdiki bash terrorchi xitaylarning aile-tawabati yamchuqigha saldi, bir qismini bolsa Wanglechüen bashliq wetinimizge tajawuzchiliq, bulangchiliq, terrorchiliq we irqiy qirghinchiliq qilish üchün kelgen düshmen kattibashliri yidi. Bir qismini sepil ichidiki we wetinimizge qanunsiz tajawuz qilip kelgen xitaylar yol qurulush shirketliri qurup qaqti-soqti qilip tügetti, yene bir qismida bolsa wetinimizge qanunsiz tajawuz qilip kelgen xitay düshmenlirini ishqa orunlashturush, yol saqchilirini köpeytip seplesh, bulangchiliqning bixeterlikige kapaletlik qilish üchün xelqimizge qaratqan nazaretni kücheytish qatarliq dölet terrorluq ishlirigha ishletti. Siz Ürümchi bilen Turpan arisigha yasalghan bu tashyolni körüp " bizning yurtning yolliri hejepmu nochi bopkétiptighu!"-dep aldirap xosh bolup ketmeng! Bu yollar siz we men üchün emes, tajawuzchi xitaylarning tajawuzchiliqni kengeytish, bulangchiliq we irqiy qirghinchiliqni tézlitishige xizmet qildurush üchün yasalghandur.
Tashyolning ikki teripige qarisingiz charqpeleklerni körisiz. U charqpelekler Dawanching etrapida yil boyi shamal chiqip turidighanliqigha asasen xitay tajawuzchiliri bulangchiliq üchün kelgen xitaylarning jinayet ötküzüsh, yashash ehtiyajlirini qandurush üchün yasalghan shamal elektir istansisidur. Bizning tupraqlirimizda, asminimizda Allah teripidin chiqirilghan shamallarnimu xitay tajawuzchiliri igelliwelip özliri üchün xizmet qildurmaqta.
Bu yolning kim üchün yasalghanliqini ispatlash üchün bir nechche yerdiki köwrükni partilitip qechip ketip baqayli. Sherqiy Türkistan xelqi ziyan tartamdiken yaki xitaylar bulangchiliq ishlirining tosalghugha uchrighanliqidin alaqzade bolamdiken, eniq körüwalimiz. Tömüryolmu oxshash, nur kabilmu shundaq! Bu yollarni "shinjiangni güllendürüsh üchün yasiduq"-digen yalghanchiliqi derhal otturigha chiqidu we " her millet xelqining menpeeti" digen gepni tekrarlap, xitay digen gepni dimey turiwalidu. Wetinimizde xitaylar élip bériwatqan teshwiqatlardiki " her millet xelqi" digen sözni "xitaylar" digen menide, "her millet xelqining tüp menpeeti" digen sözni "xitay tajawuzchilirining milliy menpeeti" dep chüshensingiz andin toghra chüshen'gen bolisiz.

Turpan wilayitige qarashliq Pichan nahisidiki jamedin bir körünüsh. Pichan- Turpan oymanliqidiki chong nahiye hesaplinidu. Xitay tajawuzchiliri Pichanni ishghal qilghandin kéyin Uyghur dehqanlarning yer-zimin, öy-mülüklirini igelliwalghandin bashqa kan rayonlirinimu igelliwalghan. Pichan teweside nechche ming yerde nefit quduqlirini échip nefit we tebii gazlirimizni bulap seddichin sepili ichige toshup ketmekte. Turpanning uzun talaliq paxtisi, üzümi, qoghuni we köktatliridin bashqa xitay tajawuzchiliri nefit, tebii gaz, kömür, altun, tömür, qattiq qiyatash, kali nitrat,(KNO3), natri nitrat (NaNO3) bor(élement belgisi B) luq topa qatarliq 65 xil kan bayliqimizni bulap seddichin sepili ichige toshup ketmekte. Turpandiki nefit zapisi 1 milyart 575 milyon tonna, tebii gaz zapisi 365 milyart kub metir bolup, xitaylar Turpan nefitlikidin yiligha 5 milyon tonna nefit we 1 milyart 500 milyon kub metir gazni bulap ketmekte. Turpandin xitaylar bulap kétip barghan kali nitrat we natri nitrat oxshash kanlar ichide dunyada 2-orunda turidu. Bu qimmetlik tuzlarning hemmisini xitay terrorchilar sepil ichige toshup ketmekte! Turpandiki kömür zapisi 13 milyon 400 ming tonna bolup unimu poyiz bilen her küni digüdek bulap sepil ichige toshup ketmekte.
Turpan shehridiki jamedin bir körünüsh. Turpan Uyghurliri uzaq tariximiz jeryanida özgiche medeniyetlerni yaratqan bolup, buning ichide binakarliq-qurulush uslubimu Turpanning jughrapiyilik alahidiliki we kélimatini közde tutqan asasta pilanlinip yasilidu.

Turpan wilayiti Toqsun nahiye tewesidin Uran kani échiwatqan xitay tajawuzchiliri. Xitay tajawuzchiliri İli wilayiti Chapchal nahiyisining sherqiy jenubidin sherqqe qarap sozulghan tengritagh tizmiliridin(731, 734, 735.. qatarliq nomur sélip qoyghan kan rayonliridin) kömür, uran we bashqa renglik metallarni bulap élip atom bombisi yasap Lopnur yadro sinaq bazisida 50 qétimgha yéqin atom bombisi étip Tarim oymanliqini merkez qilghan ottura Asiya, Tibet qatarliq jaylarning ekologiyilik muhitini éghir derijide bulghap xelqimizge bala-qaza elip keldi. Ötken yildin bashlap Turpan nahiye tewesidin uran kani bayqap uranni kolap élishqa bashlighan bolup, bu uranlarni tawlap atom bombisini teximu köplep ishlepchiqirip ottura asiya we dunyadiki nurghun döletlerge tehdit sélip bésiwelish we dunyawi bash terror bolush üchün jiddi tutush qilmaqta.

2005-yili 8-ayning 6-küni axshamdin bashlap Turpanda 26 saet uda yamghur yéghip kelkün apiti peyda qilghan bolup, Turpanning sherqidiki Qaraxoja yézisidiki 230 aililik Uyghurning öy-makanliri we étizliqtiki ziraetliri weyranchiliqqa uchridi. Bu apette asasen Uyghur dehqanlarning mal-mülki ziyan'gha uchrighachqa tajawuzchi hökümet hechqandaq yardem bermigen, elwette. Ulugh Allah, bizge yardem qilghaysen, Amin!

2005-yili 7-awghust küni Turpanda kelkün apiti yüz bergen. Kelkünde eqip ketken köwrüktin bir körünüsh. Kelkünde xitaydin wetinimizge tutishidighan tömür yol tashyolning bir qismimu éqitiwetilgen bolup, tajawuzchilarning bulangchiliq sür'itige tesir körsetken.

Kelkünde öy- mülki weyranchiliqqa uchrighan Uyghur dehqan ayalning qayghusi. Uyghur xelqige kelgülük hejepmu keldi. Mehriban, shepqetlik, qadir Allah, ejdatlirimiz we bizning bilip bilmey qighan gunahlirimizni meghpiret qilghin, sen bizge ata qilghan bu muqeddes tupraqlardin séni we kitabingni inkar qilidighan, sanga séghin'ghan we qulluq qilishqa tirishiwatqan Uyghur, Qazaq, Qirghiz, Özbek, Tatar, Tajik musulmanliring'gha zulum qilip qetliam qiliwatqan tajawuzchi, kapir xitaylarni qoghlap chiqirish üchün jihat qilishqa nésip qilghin! Qadir Allah, hemme ish özüng'ge asan, mezlum xelqimizge rehim qilghin! Amin!

Turpandiki Astane qedimiy qebristanliqidin chiqqan 4 ming yilliq mumya. Astene qedimiy qebristanliqi Turpan shehridin 40 Km sherqte bolup, İdiqut qedimiy shehrining gherbiy shimaligha jaylashqan. Sherqtin gherpke 5 Km, jenuptin shimalgha kengliki 2 Km kelidu. Bu qebristanliqqa İdiqut Uyghur dölitining xaqanliri we xelq depne qilin’ghan. Xitay tajawuzchiliri nomus qilmay Astane qedimiy qebristanliqidiki mumya we murdilarni “xitayning idi1-dep jenining bériche teshwiq qilip kelmekte. Xitay JKP terrorchiliri bu qebristanliqtin tépilghan mumya we murdilarning köp qismi xitayning, qalghanliri Qoshlar (车师), Türkler, Honlar we igiz harwiliqlar (Qangqillar) ning idi, dimek idiqut Uyghur xanliqining "asasliq xelqi xitay idi, herqaysi milletler barawer idi, dep ademning owghisini qaynitidighan we hechqandaq mentiqige sighmaydighan kazzapliq bilen shughullanmaqta. Töwendiki xitayche tor betini achsingiz xitay tajawuzchilirining nime dep jöylüwatqanliqini körisiz.

http://www.vacationcn.com/chinese/tese/luxian/tianshan.htm

Yalquntagh Tengritaghlirining newrisi bolup 140 milyon yillar ilgiri shekillen’gen. Sherqtin gherpke uzunluqi texminen 100 Km, jenuptin shimalgha kengliki .10 Km bolup eng igiz yeri dengiz yüzidin 831 m, dengiz yüzidin otturiche igizliki 500 m kelidu. Höl yéghin miqtari az, qoyash nuri küchlük tegidighan, üsti yüz tempiraturisi yuquri, meneral terkiwi qizil bolghachqa Uyghur xelqi uni Qiziltagh dep atap kelgen. Yaz künliri Turpan bostanliqida turup Qiziltaqqa qaraydighan bolsingiz xuddi tawilan’ghan tonurdek küchlük yalqunning pütün taghda urghup chiqiwatqanliqini körisiz, bu hadisige köre xelqimiz bu taghni “Yalqun tagh” depmu atap kelgen. Xitay tajawuzchiliri Yalqutaghning ismini Uyghurlardin sorap öginiwélip “xuoyanshan” (火焰山) dep atap, emdilikte chetelliklerge, wetinimizge tajawuz qilip keliwatqan xitaylargha we Sherqiy Türkistandiki yash-ösmürlerge “xuoyensen” digen xitayche namini teshwiq qilip bu taghni özining qiliwélish üchün pay-pétek bolushmaqta.

Sherqiy Türkistanning addi xeritisi. Qara niyet xitay tajawuzchilar 1955-yildin baslap Sherqiy Türkistan ziminlirini parchilap, igilirini bir yan'gha qayrip qoyup bulangchiliq qilish we xelqimizni hemde dunya jama'itini aldash üchün aptonom rayon ichide bir munche aptonom oblast, aptonom nahiye, aptonom yéza digendek saxta memuri rayonlarni tesis qildi we xitay tajawuzchi aqqunlirini köplep yötkep chiqish üchün siyasi asas seliwalghan idi. Mesilen, Özbekistan bilen teng kelidighan zimin(440 ming kuwadrat Km) ni "Bayingholin Mongghul aptonom oblasti" dep ayrip, birmu Mongghul bolmighan Uyghur shehri-Korlini bu aptonom oblastning siyasi merkizi qilip békitip, bir qanche aililik Mongghhulni Korla shehrige taghdin köchürüp kélip ulargha oblast bashliqi, JKP 2-muawin sekirtar digendek qorghaq emellerni berip qoyup Uyghurlarning bu zimin'gha bolghan igilik hoquqini tartiwaldi. Andin seddichin sepili ichidin türkümlep xitay yötkep chiqip Tarim oymanliqidiki munbet tupraqlarni, Könchi derya wadisini, Qarasheher wadisini, Bügür bostanliqi we etrapidiki qumluqlarni nefit bazisi, ish-qur polklirining dehqanchiliq meydani, zawut, kan, karxana digen namlar bilen xitaylargha bölüp berip omumiyüzlük bulangchiliq we terrorluq jinayetlirini kengeytmekte.

Dunyadiki xitaygha tesir körsiteleydighan we béqinmaydighan döletler hemde xelqara teshkilatlargha "wetendizi zulum we insan heqliri" digen témilarda dert tökken chaghda eng asasliq dertlirimiz bolghan zimin dawasini we igisidin ayrilip qelip tajawuz qilin'ghan 1 milyon 828 ming kuwadrat Km liq tupraq dawasinimu qoshup qilishini semimi we keskin iltimas qilimiz.

Turpan oymanliqi Tengritaghlirining sherqiy jenubi etigige jaylashqan bolup Qumul we Turpan wilayitini öz ichige alidu. Qumul heqqide ötkenki xatirimizde toxtalghan iduq. Turpan wilayitining omumi yer kölimi 69 ming 324 kuwadrat Km bolup düshmen istatistikisigha qarighanda 2005-yildiki nopusi 584 ming 318 bolup, Uyghurlar 77% ni igelleydu, xitay tajawuzchilirining nopusi 21% ke yetken. Turpan yaz künliri bek issiq bolup, tempiratura 40-50 giradus etrapida bolidu, ejdatliridin tartip seddichin sepili ichide yashap kelgen xitaylar bu issiq tupraqta démi siqilip nepes alalmaydu. Shunga Bextimizge yarisha Turpan’gha tajawuz qilip kelgen xitay nopusi Qumuldek köpiyelmey qalghan.
1975-yili7-ayning 15-küni xitay tajawuzchi hökümiti Sherqiy Türkistan tupraqliri we xelqini parchilap bashqurush hilisini ishqa sélip Qumul bilen Turpanni ayrip ikki wilayet qilip békitip Qumulgha xitay yötkeshni kücheytken idi.
Turpandiki Ayding Köl dengiz yüzidin 154 métir töwen (dunyada dengiz yüzidin töwen jaylar ichide 2-orunda turidu).
Turpan wetinimizdiki eng qurghaq jay bolup, yilliq höl-yéghin miqdari aran 16 mm, yazdiki tomuz künliride yer yüzi tempiraturisi 75 giraddusqa chiqidu. Turpan wilayiti- Turpan shehri, Toqsun nahiyisi we Pichan nahiyisini öz ichige alidu. Turpanning kelimati pewqul’adde qurghaq, kéche bilen kündüzning témpiratura perqi chong bolghachqa méwiliri bek tatliq bolidu. Turpan üzümi dunyagha mesh’hur bolup, quruq üzüm we Pichandiki xitay tajawuzchiliri qurghan üzüm hariqi zawutida ishlen’gen vinolarni xitay we chet’ellerge setip xitaylar pul tapmaqta. Turpan bilen Qumul arisidiki nefitlik heqqide ötkenki xatirimizde toxtalghan iduq. Turpan xelqi xitay tajawuzchilirining zulmi we bulangchiliqi destidin barghanseri namratliship ketmekte. Bu nijis xitaylarni Turpan oymanliqidin teltöküs qoghlap chiqarmighiche Sherqiy Türkistanda ténchliq we asayishliq bolmaydu.

Xitay tajawuzchi hökümitining merkizi telewiziye istansisi, tengritagh kino sitodiyisi we Turpan wilayetlik memuri mehkime birliship “Mushterik Turpan Padishahi” namliq 32 qisimliq telewiziye chatma tiyatirini oydurup chiqirip 2005-yili 8-ayning 19-küni Turpan shehride “qoyush murasimi” ötküzgen. Ching sulalisi dewridiki Turpanning padishahi İmin Ghoja rolini ertis Qurban Turdi alghan. Xitay tajawuzchiliri Turpanni, Qumulni, shundaqla Sherqiy Türkistanni “ezeldin xitayning idi”, “ ezeldin xitay bilen Uyghur ittipaq ötüp kelgen”, “Uyghurlar ashu zamanlardimu xitay we manju tajawuzchilar beshigha teheret qilip qoysimu ün chiqarmay muqumluqni qoghdaytti”,...digendek “ tarixiy pakitlar” ni oydurup chiqirip Sherqiy Türkistan xelqini we dunya jamaitining közini boyash, ottura Asiyagha qilghan tajawuzchiliqini yoshurush, tajawuzchiliqni qanunluq qilip körsitishke urunmaqta. Bu resime qarang: 15-esirde tamamen musulman bolghan Turpanliq Uyghur İminwang(ongdin 2-kishi) ning xanishi chachliri we yüz-boyunliri ochuq halda Manju we xitay emeldarlarning yénida kütküchi dideklerdek turghinini. Musulman Uyghur padishah xanishi bilen bolghan arigha ikki kapir emeldarni qisturup, özining “qizghanmaydighanliqi”, “milletler ittipaqliqini hemmidin üstün köridighanliqini”, “mushterik padishaliqtin bek memnun ikenligini“ namayen qilish bilen bille, sol yénidiki teteyge biperwaliq bilen muamile qilghinigha qarap “xitay teteyge muhtaj emes” likini ipadiligen. Nomussiz tajawuzchilar küp-kündüzde “tashni tayaqqa téngish” qa urunmaqta we Uyghur xelqining etiqadi, wijdanigha haqaret qilmaqta.(düshmenning xewirige qarang)
http://news.xinhuanet.com/photo/2005-08/20/content_3380433.htm


Turpan Uyghurliridin munbet tupraqlarni tartiwélip kök-tat térip pul tépiwatqan xitay tajawuzchiliri. Bu tupraqlarning naminimu toghra teleppuz qilalmaydighan xitaylarning bu ziminda heqqi barmu? Kim bergen heqiken u?! Ularning heqqi bar diyilse, u heq- özi sepil ichige qaytip ketish heqqi, Sherqiy Türkistan xelqidin kechürüm sorash heqqi, eger unimisa qoghlap chiqirilish heqqi, tayaq yiyish heqqi we öltürülüsh heqqi bardu. Shundaq emesmu?!!!

Turpandiki Uyghur ösmürler. Ular ottura esirlerdiki bilen oxshash turmush sewiyeside we xitayning zulmi derdidin namrat halette yashimaqta. Xİtay tajawuzchilarning balliri bolsa binalarda olturup, bina mekteplerde oqup, tetqiqat orunliri, herbi qisimlar, qorchaq hökümetlerde yaki nefit-bayliq bulash terrorchilar gorohliri ichide néni pütün yashimaqta.

Turpan quruq üzümini xitay tajawuzchilar qeghez qutilargha qachilap sirtigha xitayche xet we marka yezip "xitayning üzümi" dep maxtap setip xejlimekte.
Turpandiki chünchilerde qurutuliwatqan üzümlerdin bir körünüsh. Bu üzüm eslide Uyghurlargha, Türkiy xelqşerge andin dunyadiki bizning dostlirimizgha teqdim qilinishi yaki setilishi kérek idi, ming epsuski, bu jennet misali bostanliqtin chiqqan tilni yaridighan shérin üzümlirimizni xitay tajawuzchilar, yeni düshmenler bulap ketmekte we lezzetlenmekte.

Turpan baghliridiki üzümler. Turpan üzümlirining türi köp, süpiti alahide yaxshi bolup, qedimdin tartip dang chiqirip kelgen. Xitay tajawuzchilirining zulumi we talan-taraj qilishi tüpeylidin Turpan Uyghurliri üzümning süpitini emes, sanini qoghlishishqa mejbur bolup, üzüm qurutushta ximiyilik katalizator dorisigha chilap bir heptidila qurutup "bazargha ülgürtüsh" ni adet qiliwaldi.
Allah bizge ata qilghan nimetler. Turpan tupraqliridin terrorchi xitaylarni qoghlap chiqarsaq bu üzümlerning temi teximu tatliq, teximu lezzetlik bolup ketidu. Bizge teximu köp eqil-paraset we küch quwwet ata qilidu.
Turpandiki mazar. Turpan xelqi we shehitlirimiz depne qilin'ghan mazardin bir körünüsh.

Yarghul qedimiy shehridin bir körünüsh.

Turpan Yalquntagh etigidiki bir kent menzirisi.

Yalquntagh etigidiki kichik bostanliq menzirisi.

Turpan Qiziltagh (Yalquntagh) jilghisidiki '"Bézeklik ming öy" ge baridighan yol boyigha tajawuzchi xitay hökümiti Tangshüenzong, Zhubajie we Sunwukonglarning heykilini qaturup, 7-esirde u tongguz, maymunlar bu yerge kelgen, shunga bu tupraqlar we medeniyet yadikarlirliri xitaygha tewe bolushi kérek,-dep Turpan'gha barghan barliq seyyahlargha jenining bériche teshwiq qilmaqta. Dimek, ötmüshte xitay seyyahlar barghan yerlerning hemmisi bügünki künde xitayning ayrilmas bir qismi bolarmish! Bu muqeddes tupraqlirimizgha tongguz we maymunlarning butini qaturup qoyushqa Tömür Dawametmu maqul bolghan. Ablet Abdureshit hijiyip qoyghan, İsmayil Tiliwaldiningmu üni ichige chüshüp ketken.

Idiqut qedimiy shehridiki xitay pahishiler. Iplas xitay tajawuzchiliri ejdatlirimiz parlaq medeniyet yaratqan sheher xarabilirigha pahishe xotunlarni ekilip Sherqiy Türkistan tupraqlirini we xelqini haqaret qilmaqta. Shingshingshiadin gherpte Qeshqerning gherbigiche, Altaydin Cherchen'giche bolghan 5 ming Km liq yol boyida bundaq pahishe xitaylar yamrap ketken bolup, resimdiki pahishiler ularning ichidiki "tallan'ghanliri" bolup hesaplinidu. Dunyada eng set, eng meynet xitay pahishiler texi İdiqut qedimiy shehrige resimge chüshüp élan ishleshke muyesser bolalmighan. Sherqiy Türkistan tupraqlirini we xelqining rohi dunyasini bulghap, jeng'giwarliqini ajizlashturup haram bilen halalni, toghra bilen xatani, pakliq bilen rezillikni, heq bilen batilni, düshmen bilen dostni perqlendürmeydighan halgha ekilish üchün xitaylar barliq rezil wastilarni ishqa sélip maarip, medeniyet, radio-televiziye, neshiryat we sen'et sahiliride gherezlik heriket qilmaqta.

2000 yildin artuq tarixqa ige Yarghul qedimiy shehridin bir körünüsh.

Turpandiki karizlardin biri. Xitay milliti ejdatlirimizdin qorqup 10 ming chaqirimliq sepil soqup uning ichige mökünüp yashighan bolsa, Uyghur milliti yer asti süyidin paydilinip chöllerni bostan qilip yashash we medeniyet-maarip, sen'et, din, soda-sétiq, dehqanchiliq, ormanchiliq ishlirini rawajlandurup 10 ming chaqirimliq kariz yasap chiqqan. Xitay tajawuzchilar bügünki künde bu medeniyet ijadiyiti we mirasni özining qiliwelish üchün kariz temigha xitayche yeziq bilen "kaerjing" (坎儿井) dep yezip qoyghan. Kariz digen sözni toghra teleppuz qilalmaydighan nomussizlar u xetni yezip qoymisa bu mirasimizning isminimu eytalmaydu. Shundaq turup nomus qilmay "bu yer mening"-deydu. Terrorchi, yalghanchi, kazzap, mutihem, iplas, tajawuzchi..digen süpetlerning hemmisi xitay tajawuzchilirigha mensup süpetler hesaplinidu. Ötkenki xatirimizde éytip ötkinimizdek xitaylar téxi nomus qilmay kariz yasashni 19-esirde Linzeyshüy Turpan Uyghurlirigha ögitip qoyghan, deydu texi, küp-kündüzde.

Kariz – Türkistan, gherbiy Asiya we Shimaliy Afriqida qollinilip kelgen yoshurun ériq- östeng bolup, Turpandiki Kariz 2 ming yildin artuq tarixqa ige. Turpanda hazirghiche saqlinip qalghan kariz sani 1237 bolup, qolliniliwatqini 853, su teminlesh miqdari her sekontta 10 metir kub (texminen 10 tonna). Kariz- chongqurluqi bir nechche metirdin 100 m ghiche chongqurluqtiki quduqlar, quduqlarni bir-birige tutashturidighan yer asti ériq, yer üsti ériq we yer üstidiki ériq qashliridin terkip tapqan bolup, eng yaxshi kariz bilen yilda 500 mo (33.3 gektar) yerni sugharghili bolidu. Eng uzun kariz 10 Km din uzun bolup, adettiki karizlar 3 Km din 8 Km ghiche uzunluqta bolidu. Turpandiki karizlarning omumi uzunluqi 5 ming Km din artuq bolup dunyada hazir saqlinip qalghan karizlarning eng mehshuri hésaplinidu. Emgekchan Uyghur xelqi 2000 yildin artuq uzaq tarixi jeryanda 5000 Km din artuq kariz kolap Turpan oymaliqidiki chöllerni bostan qilip, méwilik derex, tal tikip, bughday, komme qonaq, aq qonaq, shal, qoghun - tawuz, köktat we képez térip özgiche medeniyetlerni yaritip Asiya medeniyitige öchmes töhbilerni qoshup kelgen.
Xitay tajawuzchiliri bu tupraqlirimizgha besip kirgendin béri 50 qétimgha yéqin yadro siniqi, kan bayliqlirini izdesh- bulash üchün hemmila yerde elip beriqatqan qalaymiqan kolash, del-derexlerni kesish, exlet tashlash, su menbelirini bulghash qatarliq jinayetliri tüpeylidin Turpandiki karizlirimiz qurup ketish xewpige duch kelmekte.

Turpandiki Uyghur dehqanning öyi we hoylisidin bir körünüsh. Emgekchan, eqil- parasetlik Turpan Uygurliri miladidin ilgiriki zamanlardin bashlap Turpan oymanliqida kariz berpa qilip chöllerni bostan qilip dehqanchiliq, charwichiliq, baghwenchilik, qol hünerwenchilik, yipekchilik, soda-setiq, binakarliq, sen'et, heykeltarashliq, ming öy medeniyiti, meschit- medrislerni bina qilip, döletlerni qurup, Uyghur medeniyitining tereqqiyat tarixida öchmes izlarni qaldurghan.

Turpan shehridin 10 Km gherpke jaylashqan Yarghul qedimiy shehrining köktin körünüshi. Bu qedimiy sheher 2 ming yildin artuq tarixqa ige bolup ichide "yer asti saray1 dep atilidighan sirliq orda, 13- esirdiki urushta kollektip depne qilin'ghan ösmürler qebrisi, butxanai astirinomiye supisi, metal tawlash ochiqi, hünerwer-kasiplarning dukanliri, soda-sétiq öyliri, olturaq öyler, mektep, quduq, sepil qatarliqlar bolup, qedimqi zamanlarda ejdatlirimiz bu jughrapiyilik yer sheklidin intayin ustiliq bilen paydilinip mudapi'e iqtidari küchlük bolghan qel'e salghan. Bundaq qel'e dunya miqyasidimu bek az uchraydu. UNESCO mexsus meblegh ajritip bu yadikarliqni asrash we qoghdap qélish üchün köngül bölmekte.
Turpandiki "Bézeklik ming öy" menzirisi. Turpan oymanliqi (Turpan we Qumulni öz ichige alidu)diki Uyghurlar omumiyüzlük iman éyitqan 15-esirdin ilgiri budda dinigha étiqad qilatti. Turpan Uyghurliri Yalquntagh jilghisi we Yarghulgha ming öylerni bina qilip budda medeniyitini rawajlandurghan we öchmes izlarni qaldurghan. Xitay tajawuzchilar bügünki künde tamamen musulman bolghan Uyghurlarni bu medeniy miraslardin yiraqlashturup körsitish üchün bu ming öylerni sunwukongdin bashlap kéyin kelgen xitaylar berpa qilghan,-dep jenining bériche teshwiq qilmaqta. Bu nomussisz xitaylar özlirining budda medeniyitini kimdin ögen'genlikini untup qalghan bolsa kérek. Xuddi ularning teshwiqatlirigha Türkistan xelqi we chetellikler ishinidighandek.
Turpan shehrining sherqiy shimalidiki Yalquntagh jilghisigha ejdatlirimiz bina qilghan "Bézeklik ming öy" menzirisi.
Turpan bostanliqidiki Uyghurlar üzüm qurutidighan "Chünche" dep atilidighan öyler, talliq we orman.

Buyluqtiki "örnek talliq bagh"din bir körünüsh.

Turpan Buyluq yezisidiki talliq baghlardin biri.

Xitay tajawuzchiliri Buyluqning igilik hoquqini terrorluq wastisi bilen igelliwalghandin kéyin uni "junggu putaogou"-digen nam bilen ölgidek teshwiq qilip, chet'ellik we xitay seyyahlargha bu yerning xitayning ikenlikini teshwiq qilish, heqiqetni yoshurush we burmilash üchün buyluqtiki bu "örnek bagh" qa meqsetlik abide tiklep üstige xitayche "putaogou"(üzümlük jilgha)-dep yezip qoyghan.

Turpandiki Buyluq (Talliq, Üzümlük-digen menide) yézisining köktin körünüshi.

Buyluq- talliq, üzümlük digen menide bolup, Turpan shehrining 13 Km sherqiy shimaligha, Yalquntagh jilghisigha jenuptin shimalgha qarap sozulghan Buyluq yézisini körsitidu. Buyluq bostanliqi jenuptin shimalgha 8 Km, sherqtin gherpke otturiche kengliki 500 m bolup, eng keng yéri 2 Km kelidu. Bu bostanliq bulaq süyige tayinip köklep turidu. Buyluqtiki 400 gektar talliq baghda nechche onxil üzüm yétishtürilidighan bolup, yilda 6 milyon tonna üzüm élinidu, 300 tonna wasalghu (urughsiz quruq üzüm) ishlepchiqirilidu. Bu üzüm we wasalghularning köp qismini xitay tajawuzchilar seddichin sépili ichige bulap ketkendin bashqa shianggang, aomen, taiwan, yaponiye we bashqa döletlerge sétip xejleydu. Bu ziminning igisi bolghan Uyghur dehqanliri bolsa yenila namrat halette qéliwéridu.

barinliq@hotmail.com